Βρέθηκα στο θέατρο Δάσους της Θεσσαλονίκης μια αρκετά ζεστή βραδιά του Ιουλίου, με το θερμόμετρο να δείχνει κάπου στους 30 βαθμούς Κελσίου. Η παράσταση ξεκινούσε στις 21:30 μα οι φανατικότεροι του κοινού, πρόθυμοι να βρουν μια αξιόλογη θέση, είχαν ξεκινήσει να προσέρχονται ήδη 90 λεπτά νωρίτερα.
Κάθισα σε μια κενή θέση κάπου στην 9η σειρά του δεύτερου διαζώματος. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που αγνοούν την σημασία της θέσης. Βλέπω συχνά κόσμο να επιλέγει να καθίσει αρκετά ψηλά στα κεντρικά διαζώματα, μόνο και μόνο για να έχει την πλοκή ανφάς, με συνέπεια το θέατρο να γεμίζει σαν μια ανάποδη βεντάλια.
Η θέαση είναι μια τρισδιάστατη υπόθεση. Το κριτήριο θα έπρεπε να είναι η εμπλοκή [ με τον κόσμο που πλάθεται μπροστά στα μάτια μας ] και όχι η γωνία.
Το καλύτερο στάθμιο που μπορεί να έχει κανείς υπόψη για να επιλέξει τη θέση του είναι η απόσταση. Η αλληλεπίδραση του θεατή με τον ηθοποιό στο θέατρο συμβαίνει σε ένα ημικύκλιο πολλών τετραγωνικών, μέσα στο οποίο κινείται, περιστρέφεται και ερμηνεύει πλάθοντας έτσι τον κόσμο του έργου.
Η εγγύτητα είναι το κλειδί. Το έργο αλλάζει ανάλογα με το πόσο κοντά βρίσκεσαι.
Το σκηνικό είναι λιτό. Δεν προδίδει αυτό που ακολουθεί, παρά μόνο ίσως στους υποψιασμένους. Για τους τελευταίους, οι διάσπαρτοι κενοί καμβάδες και ένα μεγάλο μεταλλικό και γυάλινο θρανίο προμηνύουν πως ο λόγος και η κίνηση δεν θα είναι οι μόνες μορφές επικοινωνίας επί σκηνής. Οκτώ τω αριθμώ οι καμβάδες, με έναν ακόμη να κάνει αργότερα την εμφάνισή του.
Το κουδούνι χτυπά για τρίτη φορά και τα πηγαδάκια στις παρέες κοπάζουν. Μια κοπέλα δίπλα μου ρωτά τη φίλη της.
“Είναι τραγωδία αυτό που θα δούμε;”
Οι κύριοι Σαράντης και Χαντζαράς εμφανίζονται μέσα από την φανταστική αυλαία που δημιουργεί το σκοτάδι και το φως από τους προβολείς. Ο κ. Σαράντης παίρνει το λόγο και απευθυνόμενος με ευθύτητα στο κοινό, προλογίζει την ιστορία που μαζευτήκαμε να παρακολουθήσουμε – αυτή του τραγικού Αίαντα του Τελαμώνιου.
Περί μύθων
Βρισκόμαστε στις τελευταίες 50 μέρες του Τρωικού Πολέμου, με τον Αχιλλέα να βρίσκεται πιθανώς νεκρό κατά τις τελευταίες δέκα. Ο Αίας πετυχαίνει να αντιμετωπίσει πλήθος εχθρών και να αποσπάσει από τα χέρια τους το σώμα του νεκρού.
Εξοργισμένος όμως, όταν τα όπλα του Αχιλλέα δίνονται τιμητικά στον Οδυσσέα και νιώθοντας εξαιρετικά μειωμένος, αποπειράται να δολοφονήσει τους αρχηγούς των Αχαιών. Τότε η θεά Αθηνά του προκαλεί πνευματική σύγχυση και τον στέλνει σε σφαγή ενός κοπαδιού αιγοπροβάτων. Με το πρώτο φως της ημέρας να φέρνει πίσω την διαύγεια, και διαπιστώνοντας σε πόσο οικτρή κατάσταση είχε περιπέσει, ο Τελαμώνιος τερματίζει τη ζωή του, πέφτοντας πάνω στο ξίφος του.
Προηγουμένως, έμπροθεν της σκηνής του, γράφεται η τραγωδία του.
Σταθερά, ο κ. Σαράντης μετατρέπεται από αφηγητής σε ήρωας μέσα από τους λόγους του Οδυσσέα και της Αθηνάς. Στο μεταξύ, ο κ. Χαντζαράς, με εντυπωσιακή δεξιοτεχνία, χρησιμοποιεί το γυάλινο θρανίο σαν ένα τυπογραφικό πιεστήριο, χαράζοντας και ποτίζοντας με μαύρο μελάνι της μορφές των ηρώων της τραγωδίας. Αίας ο Τελαμώνιος, Αθηνά, Οδυσσέας, Τέκμησσα, Τεύκρος, Μενέλαος και Αγεμέμνωνας, Ευρυσάκης. Οι καμβάδες γεμίζουν και αρχινούν να μοιάζουν με μελανόμορφα αγγεία, με τον κ. Σαράντη να επωμίζεται το χρέος να τους δώσει ζωή.
Η παράσταση αποκτά ρυθμό και ο ρυθμός μετατρέπεται σε ένταση, συναισθήματα και κοσμογονία. Η λιτή σκηνή με τους καμβάδες φωτίζεται με θερμό άσπρο, μπλε και κόκκινο και ένας νέος κόσμος πλάθεται μπροστά στα μάτια του κοινού, εκείνος που έμελλε να είναι ο τελευταίος που θα αντηχούσαν τα λόγια και θα μαρτυρούσε τις πράξεις του Αίαντα, του μυθικού βασιλιά της Σαλαμίνας.
Ο κ. Σαράντης βρίσκεται πλέον στον κόσμο που έπλασε και μεταπηδά από τον έναν ήρωα στον άλλον, εκφράζοντας με ικανότητα τα συναισθήματα που ο Σοφοκλής έγραψε. Τα όπλα του είναι το κορμί του, που μετατρέπεται με χάρη από το εξαγριωμένο σώμα του Αίαντα, στη σκεπτική μορφή του Οδυσσέα έως την περήφανη μα φοβισμένη Τέκμησσα, αλλά και η φωνή του, που μελωδικά κινείται μέσα σε οκτάβες και χροιές για να ταιριάξει με τους ήρωες.
Στο ρυθμό βοηθά η έλλειψη των στασίμων που θα είχαν ως σκοπό να μεγεθύνουν τον θρήνο και την ελπίδα για λύτρωση. Το βάρος πέφτει στους ώμους του κ. Σαράντη.
Αν ο ίδιος γίνεται το όχημα των ηρώων σε ένα κόσμο που μόλις γεννήθηκε και σύντομα θα σβήσει μπροστά στα μάτια του κοινού, ο κ. Χαντζαράς αποκτά του ρόλο του Θεού και φροντίζει τούτος ο κοντόχρονος κόσμος να έχει μορφή, φως, τάξη και σκοπό. Οι δυο τους δουλεύουν καλοκουρδισμένα, με τους χρόνους να ράπτονται σωστά μπροστά μας.
Η παράσταση δεν κουράζει μιας και η ενέργεια που δημιουργεί ο κ.Σαράντης φροντίζει να αναπληρώσει όλη εκείνη που χάνει το κοινό για να ακολουθήσει την τραγωδία. Δεν υπάρχει επιτήδευση, αλλά το έργο δεν χαρίζεται στον τεμπέλη θεατή. Οι καλλιτέχνες και ο σκηνοθέτης έχουν φροντίσει να δώσουν όσα χρειάζεται το κοινό για να συνδεθεί με το έργο, αλλά η σύνδεση απαιτεί πνευματικό κόπο.
Το κοινό φαίνεται να τα καταφέρνει προσφέροντας το χειροκρότημα σε μερικούς δύσκολους μονολόγους αλλά και το standing ovation που έρχεται με την υπόκλιση των συντελεστών.
Ο Σοφοκλής αγάπησε τους αυτόχειρες, με τον Αίαντα να είναι ο πρώτος από δαύτους. Για τον τραγωδό, η τιμή και ο θάνατος ήταν αλληλένδετα. Όπου προέκυπτε ύβρις, και η λύση δεν μπορούσε να έρθει με άλλον τρόπο, δεν δίσταζε να οδηγήσει τους ήρωες στον Άδη. Το έκανε όμως με τρόπο που ξεγύμνωνε όλους τους σπουδαίους και τρανούς (βλ. Ατρείδες, Θεούς και ήρωες) και απέδιδε σεβασμό στους καταβάτες.
Το ίδιο καταφέρνει και ο κ. Σαράντης, οδηγώντας τον θεατή μέσα από τα μονοπάτια των σκέψεων των ηρώων, με σεβασμό οδηγώντας τους τους ήρωες εκεί που, μάλλον, ήθελε ο σκηνοθέτης και ο τραγωδός.
Γιατί ο τίμιος ή πρέπει τίμια να ζει ή να πεθάνει έντιμος. Αυτό τα λέει όλα.
Ο “Αίας” του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία του κ. Γιώργου Νανούρη ζει με τιμή εδώ και αρκετές θεατρικές σεζόν και όταν πεθάνει, θα έχει σταθεί αντάξια των λόγων του ήρωά της.
Περί προσώπων
| Ο ρόλος | Το πρόσωπο |
| Συγγραφέας | Σοφοκλής |
| Μετάφραση | Νίκος A. Παναγιωτόπουλος |
| Διασκευή | Γιώργος Νανούρης, Μιχάλης Σαράντης |
| Σκηνοθέτης | Γιώργος Νανούρης |
| Ηθοποιοί | Μιχάλης Σαράντης, Απόστολος Χαντζαράς |
| Πρωτότυπη Μουσική | |
| Χώρος | Θέατρο Δάσους |
| Θέση | Β Διάζωμα, σειρά 9, θέση 1 |
| Ημερομηνία Θέασης | 29/07/2024 |
| Τιμή εισιτηρίου | 15 ευρώ |
| Κοστούμια | |
| Παραγωγός | Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη |